Pretorijanska garda važi kao testament složenosti i intrige rimskog vojnog i političkog života. Prvobitno zamišljeni kao lični tjelohranitelji rimskog cara, njihova uloga je evoluirala i postala jedna od najutjecajnijih sila u carstvu. Njihov neusporedivi pristup caru ne samo da im je pružio nedostižnu političku polugu (u poređenju s drugima), već je i postavio teren za njihovu umiješanost u neke od najvažnijih momenata u rimskoj historiji.
Od njenog početka, lojalnost Pretorijanske garde bila je najvažnija, krojeći sudbinu careva i samog carstva. Njen uticaj je dostigao vrhunac tokom ozloglašene Godine četiri cara, naglašavajući njenu moć da postavi ili smijeni vladare. Kao čuvari koji su postali ‘’postavljači’’ kraljeva, priča pretorijanaca je fascinantan uvid u međuigre vojne moći i političkih mahinacija u starom Rimu.
Porijeklo pretorijanske garde
Pretorijanska garda, snažna sila unutar Rimskog carstva, vuče svoje porijeklo iz perioda Rimske republike, u rasponu od 509-27 p.n.e. Prvobitno zamišljeni kao lični tjelohranitelji rimskih generala, njihovi rani počeci bili su usko povezani sa potrebama za zaštitom i vojnoj ekspertizi u burnom periodu. Prvi historijski zapis o pretorijanskim vojnicima datira iz oko 275. godine p.n.e, služeći porodici Scipion. Ova početna uloga je naglasila temeljnu svrhu Garde: zaštita rimskih vojnih i političkih vođa.
Kako je Republika prešla u Rimsko carstvo, opseg i uticaj Pretorijanske garde dramatično su se proširili. Evoluirali su od improviziranog skupa čuvara u visoko strukturiranu i elitnu jedinicu.
Do 27. godine p.n.e., pod vladavinom cara Augusta, Pretorijanci su službeno uspostavljeni kao careva lična garda; potez koji je značajno ojačao njihovu moć i položaj unutar carstva. Ovaj period je označio početak dubokog miješanja Pretorijanske garde u rimski politički život, postavljajući teren za njihovu konačnu ulogu postavljača kraljeva i posrednika moći.
Za razliku od običnih rimskih legija, Pretorijanci su uživali nekoliko privilegija, uključujući višu platu i kraće službe. Ove prednosti, zajedno s njihovom blizinom konačnom izvoru moći u Rimu, pozicionirale su Gardu ne samo kao zaštitnika već i kao utjecajne igrače u političkoj areni carstva.
Vremenom je njihova uključenost u politiku rasla, često zasjenivši njihove prvobitne vojne dužnosti. Ova evolucija od tjelohranitelja do političkih influensera bila je indikacija jedinstvenog mjesta Pretorijanske garde u rimskoj historiji, koja se nalazi na granici između vojne moći i političkog manevrisanja.
Kada su Pretorijanci stavili Carstvo na aukciju
U jednom od najodvažnijih djela u rimskoj historiji, Pretorijanska garda je nadmašila svoju ulogu elitnih vojnika i postala moćni posrednik, što je kulminiralo prodajom samog Rimskog carstva. Ova izvanredna epizoda odigrala se 193. godine nakon što su pretorijanci ubili cara Pertinaksa.
Razočarani Pertinaksovim pokušajima da nametne strogu disciplinu, Garda je odlučila da iskoristi svoju moć na način bez presedana u rimskoj historiji: stavljanjem carskog prijestolja na aukciju.
Senator Didius Julianus izašao je kao pobjednik na ovoj drskoj aukciji, nudeći po 25 000 sestercija svakom Pretorijancu, što je iznosilo otprilike petogodišnju platu prosječnog gardiste. Ovaj incident ne samo da je naglasio ogromnu moć pretorijanaca, već je i naglasio njihovo skretanje od svoje temeljne vojne uloge kako bi postali utjecajni politički igrači.
Međutim, aukcija carstva označila je početak kraja političke dominacije Garde. Apsurd prodaje carske titule izazvao je šokove širom rimskog svijeta, što je dovelo do široko rasprostranjenog prezira prema Pretorijanskoj gardi. Konačan odgovor došao je od dunavske vojske, koju je predvodio guverner Gornje Panonije Septimije Sever.
Sever je, prepoznajući potrebu da se vrati dostojanstvo Rimskom carstvu, krenuo na Rim. Kada je naišao na pretorijance, lukavo ih je nagovorio da izađu nenaoružani, obećavajući pomirenje. Jednom ranjiv, Sever je iskoristio svoju priliku, raspustivši Pretorijansku gardu i popunivši je odanim vojnicima iz svojih legija.
Ovaj incident licitacije carstva ne samo da je pokazao odstupanje pretorijanaca od svojih prvobitnih dužnosti, već je i označio njihov pad moći. Pod vodstvom Septimija Severa, Pretorijanska garda je rekonstituisana, signalizirajući povratak tradicionalnijoj vojnoj ulozi, iako pod pomnim nadzorom kako bi se spriječile daljnje zloupotrebe moći. Ovaj period u historiji Garde služi kao svjedočanstvo o njihovom složenom naslijeđu, balansirajući hrabra djela sa političkim manevrisanjem koje je na kraju dovelo do njihovog pada.
Oprema i oružje
Standardno rimsko oružje igralo je centralnu ulogu u pretorijanskom arsenalu. Do 2. stoljeća n.e., pretorijanski vojnik je obično posjedovao isto oružje kao i njegove kolege legionari.
To je uključivalo gladius, kratki ubodni mač optimalan za blisku borbu, i pilum, teško koplje dizajnirano za bacanje na neprijatelja kako bi se poremetile njihove formacije prije bliske borbe. Pored njih, pretorijanci su bili opremljeni štitovima (scuta), koji su pružali zaštitu dozvoljavajući ofanzivne manevre.
Njihov oklop ih je razlikovao od redovnih vojnika. Pretorijanci su često nosili posebno izrađene oklope koji su označavali njihov status u rimskoj vojnoj hijerarhiji. Lorica segmentata, vrsta segmentiranog pločastog oklopa, nudila je vrhunsku zaštitu i bila je uobičajen prizor među ovim elitnim trupama. Šljemovi (galeae) sa prepoznatljivim ukrasima dodatno su ukazivali na njihov prestižni položaj.
Funkcionalnost je proširena na njihovu mobilnost na bojnom polju ili tokom misija pratnje. Pretorijanci su koristili konje za brzo kretanje, osiguravajući da mogu brzo odgovoriti na prijetnje caru ili održavati siguran perimetar oko njega tokom putovanja. Ova kombinacija specijalizovane opreme i obuke naglasila je njihovu svestranost i efektivnost kao zaštitnika i boraca.
Prilagođavajući se svojim višestrukim ulogama, Pretorijanska garda je pokazala izuzetan kapacitet i za ofanzivne i za defanzivne angažmane. Njihova oprema i oružje, pažljivo odabrani, naglašavali su važnost njihove misije da zaštite vrh rimske moći.
Ipak, većinu vremena pretorijanski gardist bi nosio samo tuniku, sa svojim oružjem skrivenim ispod. Ovako bi mnogi od njih bili obučeni dok patroliraju u senatu, kako ne bi uznemirili političare koji su tamo smješteni.
Ukidanje garde
Utjecaj i moć Pretorijanske garde unutar Rimskog carstva bili su neosporni, ali je ta snaga na kraju dovela do njihovog pada. Tokom vijekova, njihova umiješanost u političke mahinacije, uključujući atentate i postavljanje careva, postajala je sve kontroverznija. Njihova lojalnost, kupljena i prodana, pretvorila je nekada poštovane zaštitnike u postavljače kraljeve koji se plaše.
U vrijeme cara Konstantina Velikog u ranom 4. vijeku, Pretorijanska garda je postala sinonim za izdaju i korupciju. Konstantin, poznat po svojoj transformativnoj ulozi u carstvu i kao nepokolebljivi zagovornik kršćanstva, smatrao je da je ukidanje Garde neophodno za stabilnost i moralnu ispravnost carstva. U odlučujućem potezu, on je raspustio Pretorijansku gardu nakon svoje pobjede nad Maksencijem u bici kod Milvijskog mosta 312. godine.
Raspuštanje Pretorijanske garde bilo je više od puke vojne reforme; bio je to simboličan čin koji je označavao kraj jedne ere. Njihova kasarna, Castra Praetoria, nekada simbol moći i autonomije Garde, je uništena. Osoblje je ili pogubljeno, prebačeno u druge vojne jedinice, ili su im oduzeti činovi i privilegije. Ovaj čin je iskorijenio prijetnju koju su predstavljali carskom prijestolju i označio značajan pomak u dinamici moći Rimskog carstva.
Ukidanje Garde poklopilo se sa periodom dubokih administrativnih reformi pod Konstantinom. Premjestio je glavni grad iz Rima u Byzantium, kasnije preimenovan u Konstantinopolj, suštinski mjenjajući geopolitički pejzaž. Ovo premještanje, zajedno s raspuštanjem Garde, smanjilo je politički značaj Rima i redefiniralo imperijalne sigurnosne strategije.
Raspuštanje garde podcrtalo je ključnu lekciju o dinamici moći i opasnostima vojnih snaga koje vrše neprimjeren utjecaj na politička pitanja. To je utrlo put novim vojnim organizacijama koje su, iako su još uvijek bile vitalne za odbranu carstva, bile strukturirane tako da spriječe ponavljanje prekoračenja Pretorijanske garde.
Učešće u ratovima
Pretorijanska garda, poznata po svom političkom uticaju unutar Rimskog carstva, takođe je bila izrazito prisutna na bojnom polju, posebno krajem 2. vijeka. Historijski gledano, pretorijanci su prvenstveno bili stacionirani u Rimu, čuvajući cara i njegovu porodicu. Međutim, njihova uloga je evoluirala, šireći se izvan granica grada na aktivno učešće u vojnim kampanjama.
Pod vladavinom careva kao što su Trajan i Marko Aurelije, učešće Garde u ratovima postajalo je sve vrednije pažnje. Trajanovi Dački pohodi i Markomanski ratovi Marka Aurelija ističu se kao značajna razdoblja kada pretorijanci nisu bili samo tjelohranitelji već aktivni borci uz regularne legije. Ova promjena je naglasila transformaciju u funkciji Garde, ukazujući na njenu svestranost i važnost u široj vojnoj strategiji Rimskog carstva.
Uprkos izazovima u preciznom utvrđivanju punog obima uključenosti Pretorijanske garde u ove ratove – zbog nepotpunih arheoloških zapisa i često spekulativne prirode historijskih dokaza – oprez istraživača naglašava složenost historije ove elitne jedinice. Binghamova analiza, naprimjer, naglašava potrebu za pažljivim i nijansiranim pristupom pri tumačenju dokaza, podsjećajući nas da iako je garda učestvovala u vojnim operacijama, specifičnosti se mogu razlikovati od široko prihvaćenih pretpostavki.
Nepotpuna iskopavanja područja poput Castra Praetoria, glavne gardijske kasarne u Rimu, dodatno komplikuju naše razumijevanje njihove vojne uloge. Ove praznine u arheološkom zapisu ostavljaju kritična pitanja o veličini i sastavu snaga, a samim tim i njihovim sposobnostima na bojnom polju, otvorenim za tumačenje.
Ukratko, vojno učešće Pretorijanske garde odražavalo je evoluirajuće potrebe i strategije Rimskog carstva. Njihova tranzicija iz pretežno ceremonijalne jedinice u aktivne učesnike u ratovima označila je značajan trenutak u njihovoj historiji, demonstrirajući njihovu prilagodljivost i oslanjanje carstva na njih, kako za unutrašnju sigurnost, tako i za vanjske vojne kampanje.
Izvor: https://historyclub.co/the-praetorian-guard/
