Danas je 1. septembar, datum koji se uzima kao zvanični početak najtragičnijeg sukoba u ljudskoj historiji- Drugog svjetskog rata; nakon što su njemačke trupe prešle poljsku granicu. Međutim, činjenica o kojoj se šuti i nedovoljno govori jeste da je samo 16 dana poslije to isto učinio i SSSR i tako je Poljska (to ”kopile iz Versaja” kako je često nazivana u tim krugovima) podijeljena između ove 2 sile. Sve do kobnog 22.6.1941. i početka operacije Barbarosa, nacistička Njemačka i SSSR su bili saveznici. Do tada, Staljin se ponašao kao i Hitler- obračunao se sa svojim protivnicima u čistkama, okupirao isti broj zemalja kao i on. Bio je svjestan neminovnosti rata sa Njemačkom u dogledno vrijeme (sporazum Ribbentrop-Molotov je objema stranama samo kupio potrebno vrijeme). U tom periodu, Staljin je navijao i poticao da dođe do rata iscrpljivanja između kapitalističkih sila (Japana i Njemačke na jednoj i Anglosaksonaca na drugoj strani), ali se ubrzo našao na udaru Njemačke nakon njenog odustajanja od invazije na Veliku Britaniju.
Sean McMeekin je već poznat javnosti sa knjigom u kojoj se bavi ruskim korijenima Prvog svjetskog rata. Pred nama se nalazi kratki review knjige gdje dotični traži ruske korijene i u Drugom svjetskom ratu- po njemu je ovaj rat više Staljinov, nego Hitlerov što je svakako zanimljivo revizionističko promišljanje.
“Neophodno je lišiti njemačku komandu svake inicijative, preduhitriti protivnika i napasti njemačku vojsku kada je još u fazi raspoređivanja i nema vremena da organizuje raspored snaga na frontu“, pisali su sovjetski komandanti Jozefu Staljinu. Dan na koji su to uradili je daleko najiznenađujući dio dokumenta: 15. 5.1941, mjesec i sedmicu dana prije nego što je Hitler napao SSSR. U proljeće 1941. Sovjeti su razmatrali da prvo napadnu Nijemce, piše Sean McMeekin u svojoj najnovijoj knjizi, Staljinov rat.
Obim je impresivan čak i po standardu historije Drugog svjetskog rata. Ima više od 800 stranica, uključujući spisak od 20 stranica arhivskih zbirki i dosijea koji su konsultirani. Spisak izvornih publikacija i literature je još duži, dok bilješke, često ograničene na citate, zauzimaju više od 90 stranica. Knjiga je dobro istražena i veoma dobro napisana. Predlaže nove ideje i oživljava neke stare kako bi osporila trenutna glavna tumačenja sukoba.
Revizionistički pristup počinje naslovom. McMeekin tvrdi da ima više razloga da se Drugi svjetski rat nazove Staljinovim nego Hitlerovim. Zašto? Jedno od objašnjenja je da kada gledate na rat iz perspektive njegovog kraja, a ne njegovog početka, Staljin je taj koji se pojavljuje kao glavni dobitnik. Osim toga, ako se Drugi svjetski rat ozbiljno tretira kao globalni sukob, a ne samo evropski, onda će Staljin sa svojim trupama okupirati dijelove istočne Evrope i boriti se protiv Japanaca u Mongoliji na početku rata, a njegove vojske marširati u centralnu Evropu i kinesku Mandžuriju na njegovom kraju; po tome je ubjedljivija je svjetska figura od Hitlera.
Da li to zaista pretvara Hitlerov rat u Staljinov rat, na čitaocu je da odluči, ali promjena perspektive nam pomaže da prihvatimo drugačiju hronologiju sovjetskog učešća u ratu od one koju sugeriraju historije istočnog fronta. McMeekin poziva čitaoca da sagleda historiju rata sa stanovišta s kojeg se rijetko gleda i cijeni mnoge tragedije i tužne ironije velikog saveza kako se oblikovao i funkcionisao tokom rata. Njegov izvještaj naglašava brutalnost Staljina, koji je započeo rat na Hitlerovoj strani i završio dobijanjem zapadnog priznanja njegovih teritorijalnih akvizicija koje su prvi put dobijene 1939./40. na osnovu pakta Molotov-Ribbentrop.
Iako je pažnja usmjerena na Staljina, on nije jedini vođa čiji se postupci preispituju u knjizi.
McMeekinov prikaz Staljina kao istaknute ličnosti rata ne dolazi bez izdataka. Sovjetski diktator se pojavljuje mnogo moćniji nego što se to sugerira njegovim sumornim diplomatskim i vojnim performansama u ranim fazama rata ili njegovom nesposobnošću da pregovara o bilo kakvim geopolitičkim preferencijama sa zapadnim saveznicima na Jalti izvan teritorija koje je Crvena armija već okupirala 1939./40., a zatim 1944./45. Imidž Staljina kao stalno dominantnog u ratu postiže se projektovanjem moći koju je stekao na kraju sukoba nazad u ratne godine u cjelini.
Ali, dok je pažnja usmjerena na Staljina, on nije jedini vođa čiji se postupci preispituju u knjizi. Kako McMeekin piše: „Ružičasti sjaj ‘dobrog rata’ spasio je njegove pobjedničke državnike od nadzora primijenjenog na njihove kolege iz Prvog svjetskog rata koji su ljude odveli u rovove.” Ruzvelt i Čerčil su bili ti koji su, prema McMeekinu, “konflikt pretvorili u Staljinov rat”. On primjećuje Čerčilov „nekonzistentni pristup državnom upravljanju“ i kritikuje Ruzvelta što je dao prioritet Staljinovim potrebama u ratu usvajajući pristup „Njemačka na prvom mjestu“. Pomoć ponuđena Sovjetskom Savezu putem zakona o zajmu i najmu (Lend-Lease) bila je 50 do 100 puta veća od one koju je dao Čang Kaj Šeku, vođi nacionalističke Kine, ključnog američkog saveznika u ratu sa Japanom.
McMeekinova kritika zapadnih lidera, iako nije sasvim neopravdana, ponekad se čita kao ukor zbog neusvajanja Staljinove logike i njegovih metoda vanjske politike: podjele svijeta na kapitaliste i komuniste i, ako je potrebno, udruživanje s nacističkom Njemačkom ili fašističkom Italijom kako bi ostvario geopolitičke ciljeve koje je dijelio s njima. McMeekin tvrdi da je jača podrška Britanije Finskoj 1940. mogla dovesti do izgradnje saveza ne samo sa SAD-om, već i sa Italijom i Mađarskom. On osuđuje Čerčila zbog odbijanja pregovora s Berlinom nakon pada Francuske i zbog njegovog “prezira prema misiji Hesa”. Ruzvelt se smatra odgovornim za odbijanje bilo kakvih pregovora sa Nijemcima kada je Staljin bio uključen u razgovore o separatnom miru sa Njemačkom u Štokholmu.
„Takva vanjska politika se ne može voditi u demokratiji“, pisao je američki diplomata Čarls Bolen sa Jalte u februaru 1945. svom kolegi Džordžu Kenanu u Moskvi. Kenan je predložio da se Evropa podijeli na pola između SSSR-a i zapadnih saveznika. Bohlen je tvrdio da zapadni lideri ne mogu učiniti tako nešto čak i kada bi htjeli, a da ne naprave političku oluju kod kuće.
Isto se odnosi na većinu alternativa Ruzveltovoj i Čerčilovoj politici Drugog svjetskog rata predloženih u knjizi.
Da citiramo McMeekina, Staljinov rat nije „sveobuhvatna historija Drugog svjetskog rata“. No, autor također s pravom sugerira da nudi novi pogled na sukob, koji postavlja nova pitanja i, treba dodati, daje nove i često neočekivane odgovore na stara.
Autor: Serhii Plokhy
